Trong ký ức hỗn độn của tôi vài ngày sau hành trình, thì có tới hai người bạn cùng nhắc về chi tiết đốt pháo hoa để ăn mừng của những băng đảng tội phạm được cho là ở Campuchia. Tôi đến với bộ phim No More Bets (tôi sẽ ghi NMB) vào trưa nay.
Lần đầu tiên có một bộ phim không thuộc thể loại kinh dị khiến tôi phải quay mặt đi vì yếu tố thị giác của nó. Với tất cả những gì tôi xem được trong suốt hơn 2 tiếng đồng hồ, tôi bất ngờ với việc không có hình dung về chuyện bộ phim này từng xuất hiện, mà lại được bàn tán từ tận cuối năm 2023. Ngoài sự thiếu sót khi bỏ lỡ giải thưởng Kim Kê (Golden Rooster) của điện ảnh Trung Hoa bên cạnh Oscar với Cannes, tôi còn phát hiện ra vài sự thật thú vị khác về bộ phim. Ở Việt Nam thì một số trang tạp chí online nhỏ, trang cá nhân Facebook và hội nhóm Facebook có thể đề cập về các tình tiết của NMB và gợi ý mọi người xem, nhưng nó không được bàn luận nhiều trên các kênh truyền thông phương Tây. Nói không phải so sánh, chứ nó mang lại cảm giác như kiểu Khmer đỏ không được nhận sự chú ý đúng mức so với Nazi ở phương Tây vậy (qua tôi tìm hiểu, chính dân phương Tây chia sẻ đúng là hầu hết các trường công không đề cập tới nội dung này, còn đa số sau này biết được nhờ tự tìm hiểu). Và khi nó được dành một bài trên tờ The Guardian cùng với vài câu khen về sự sáng tạo và cấu trúc triển khai, ngay từ tiêu đề tác giả lại so sánh nó với một bộ phim khác của Hollywood, mang tên Sói Già phố Wall (The Wolf of Wall Street). Nói một cách thẳng thắn thì những nhân vật ở The Wolf of Wall Street trông không hơn những cô bé cậu bé động dục sa đọa của tuổi teen khi được xếp cùng với NMB.
Điều gì khiến NMB không nhận được độ phủ truyền thông ở phương Tây? Hơn nữa, NMB đề cập tới một chủ đề xã hội đã cũ, chưa từng hạ nhiệt, và nâng cấp: chủ đề nạn buôn người và nạn nô lệ kỹ thuật số (human trafficking and cyber slaves). Chủ đề dạng này thường xuất hiện nhiều ở phim tài liệu hơn là phim điện ảnh. Trong ký ức của tôi, có duy một bộ phim tôi từng xem trong khoảng thời gian này của NMB, chạm tới chủ đề mà NMB đề cập, là Tori and Lokita (2022) được đề cử cho giải Cành cọ vàng (Palme d’Or). Phim này được chọn chiếu bế mạc tại liên hoan phim quốc tế Hồng Kông, nhận được nhiều chú ý và kết nối với công chúng nhờ chủ đề nhập cư hơn là về chủ nạn buôn người, với doanh thu phòng vé chưa tới 1/500 của NMB (cụ thể thì Tori and Lokita chưa tới 700k USD và NMB hơn 540 mil USD). Ngược lại dòng thời gian về những thập kỷ trước, xem thử lại những bộ phim “được cho là tương tự” đã chạm tới chủ đề, được công luận thế giới bàn luận như nào, tôi đến với hai bộ phim sau:
Sold (2014): Phim của Hoa Kỳ, chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên. Nhận một số giải thưởng. Tôi thấy bảo phát hành giới hạn, không thấy ghi doanh thu phòng vé, và đặc biệt là không tìm thấy phụ đề luôn. Khung cảnh ở Nepal cùng văn hóa bản địa với dãy Himalaya hùng vĩ. Và rồi trời cao có thấu cho những gì cô bé phải trải qua khi bị bán làm nô lệ tình dục sang đất Ấn Độ. Khá dễ theo dõi.
Trade (2007): Phim của Hoa Kỳ dựa trên một truyện ngắn trên tạp chí The New York Times. Cơ mà phim này công chiếu lần đầu ở liên hoan phim Sundance 2007, sau đó chỉ phát hành giới hạn, với doanh thu phòng vé 1.5 mil USD. Bộ phim kể về sự cố bị bán làm nô lệ tình dục và hành trình xuyên biên giới sau đó của người anh để cứu người em. Trong khi Mexico đứng ở Tier 2 trong 2023 Trafficking in Persons (TIP) report của Hoa Kỳ, Campuchia, Myanmar vẫn đứng đầu bảng cùng 19 quốc gia khác ở Tier 3 (không đạt tiêu chuẩn tối thiểu cũng như không tạo nỗ lực đáng kể để tuân theo tiêu chuẩn Trafficking Victims Protection Act), thì Mexico vẫn được nhận độ phủ truyền thông nhiều hơn, phần do địa lý, văn hóa, khả năng đưa tin.
Tờ thời báo Trung Quốc có bài kể về đạo diễn Shen Ao (1986) đã nghiên cứu hơn 10 ngàn ca và phỏng vấn đa dạng người, từ nạn nhân tới nhân viên cảnh sát để lấy cảm hứng làm bộ phim. Kể cả với sự nghiên cứu kỹ lưỡng thì Báo Hoa Nam buổi sáng (South China Morning Post - SCMP) dành bài viết thứ hai của báo và được chú ý đặc biệt khi khẳng định “Đây là vấn đề đáng quan tâm sâu sắc, […], bộ phim vẫn có vẻ ngớ ngẩn và vô tình gây cười”. Để hiểu vì sao SCMP và người Hồng Kông nói chung nặng lòng và đòi hỏi sự nghiêm túc với chuyện này thì có thể ghé qua đọc về “ác mộng” công việc đổi đời, đối với những người ở quốc gia có thu nhập bình quân hàng năm gấp 10 lần Việt Nam. Trong khi đó, ở Việt Nam, bộ phim không hề được xuất hiện qua review hay giới thiệu, thậm chí dù ngắn thôi, trong hơn 1 năm qua, trên bất kỳ tạp chí hay tờ báo lớn nào, cho cả khi với Việt Nam đây là chủ đề nhức nhối, thời sự.
Với sự đầu tư công phu và sự thành công, có thể nói là hơn hẳn so với những phim khác trong lịch sử điện ảnh chạm tới cùng chủ đề, dù không được báo chí công nhận, những người xem phim hiểu biết hẳn sẽ có đánh giá đúng mức với tác phẩm của vị đạo diễn này.