Tiếp tục chuỗi bài viết về social entrepreneaur. Đọc bài số 1.
Năm 1999, một nhà máy giày Zhiqiang đã đưa những đôi giày búp sen cuối cùng, tới những viện bảo tàng, và những khách hàng 70, 80 tuổi, trước khi đóng cửa hoàn toàn, khép lại gần một thế kỷ của một nghi thức đau đớn của tục bó chân. Từ thế kỷ thứ 9, thứ 10, tại Trung Quốc, để thể hiện được sự phức tạp, sự cao quý, khả năng kết hôn, và những thăng tiến khác, quá trình này đã được thực hiện với những cô gái khi họ còn nhỏ. Những năm 1600 đã có những áp lực từ phía triều đình để xóa bỏ điều này, nhưng nghi thức này vẫn còn tiếp diễn âm ỷ trong cộng đồng. Con người phần lớn chấp nhận thế giới như nó vốn có, tìm ra các quy tắc, điều kiện, dùng toàn tâm toàn lực để đạt được thành tựu cao nhất với những yêu cầu đã có. Một người mẹ, khi đặt nghi vấn với nghi thức, áp lực từ xã hội cũng sẽ khiến họ im lặng. Họ làm những gì mà họ đã trải qua, họ cũng chỉ mong muốn rằng con gái của họ sẽ có một tương lai sáng lạn hơn phía trước. Nếu chỉ thu hút sự chú ý rồi gán nhãn nghi thức là mọi rợ, không có ý nghĩa về mặt thay đổi. Những người muốn thay đổi hiện trạng cần suy nghĩ theo cách mới. Chẳng hạn, họ cần hiểu bằng cách nào mà tục bó chân không chỉ thành tiêu chuẩn của cái đẹp, mà cũng là khẳng định danh tính người Hoa? Cách khác, họ cần bắt đầu với sự cân bằng vốn có, hiểu nó hoàn toàn, hình dung những nhân tố, vai trò và những trợ lực nội tại tương tác, mới hy vọng chuyển hóa được hệ thống. Trong cốt tủy, của quá trình thấu hiểu là một sự thực hành đầy nghịch lý. SE cần cân bằng 3 nghịch lực khi họ muốn thay đổi thế giới: aborrence (thù ghét) và appreciation (trân trọng); expertise (sở trường) and apprenticeship (học việc); experimentation (thử nghiệm) và commitment (cam kết).
Melching bắt đầu ở vị trí sinh viên trao đổi tới Senegal. Tuy nhiên, kế hoạch đó bị thông báo hủy ngay khi cô đáp xuống sân bay. Con người ở Senegal đã thu hút cô. Bằng việc làm ở vị trí phiên dịch viên cho một công ty truyền thống phát triển, cô có cơ hội rời sự hiện đại của thành phố và nhìn thấy góc khuất của nông thôn Senegal. Những tổ chức giúp đỡ Senegal ở đây vận hành theo kiểu của những chương trình tái cấu trúc vào chiến tranh thế giới lần thứ 2, mà theo Dennis Whittle mô tả một cách thẳng thắn như sau:
The mental model in the development community when I began working in the field in 1984 was very top-down and expert-driven, and went as follows: The developing world suffers from a severe shortage of both know-how and money. Official aid agencies such as the World Bank, the UN, and bilateral aid agencies need to aggregate the world’s best expertise and money-and then deliver them to poorer contries. At that time, there was also a growing number of nongovernmental organizations (NGOs). Though they get money from different sources (from donors rather than taxpayers), in practice, many NGOs operate with a similar mind-set: “We know what people need, we know how to deliver it, and we are here to give it to them.”
Melching muốn tiếp cận theo hướng trực tiếp và cá nhân hơn. Cô nhận thấy nhiều những góc khuất khác sau khi trò chuyện với người dân. Cô tình cờ được tham gia một nghi thức cắt âm hộ của trẻ em, và coi đây chỉ là một biểu hiện trong việc đối xử với phụ nữ. Đây là cặp nghịch lực đầu tiên: sự thù ghét (abhorence) và sự trân trọng (appreciation). Một người với sự tức giận, khinh miệt nhất với hiện trạng không công bằng, sẽ thường không có sự tham gia đủ sâu vào câu chuyện. Bên cạnh đó thì những người đã quen với hệ thống, hiểu nó, họ sẽ thấy ít lý do hoặc cơ hội để thay đổi. Không có sự cân bằng giữa hai thái cực này, các SE sẽ có xu hướng cải thiện thay vì chuyển hóa, đưa ra câu giải pháp quá ấu trĩ, mân mê ý tưởng của bản thân với một lỗ hổng hệ thống nào đó, hay bám vào vài nhân tố hoặc ảnh hưởng mà quên mất môi trường.
Khi mỗi người đến với SE để giúp thay đổi xã hội, họ đều đi ra từ một chuyên ngành hay lĩnh vực nào đó. Nhược điểm lớn của một người chuyên gia là họ cho phép những hiểu biết đã có của họ chiếm hoàn toàn ống kính. Họ thiếu đi sự nhập vào hoàn cảnh (contextual immersion), từ chối những trải nghiệm khác lạ. Yunus xuất thân là một nhà kinh tế học, nhưng nếu không gặp những người phụ nữ ở Tây Bangladesh, ông sẽ không có nền tảng vi tín dụng sinh ra Grameen Bank. Nilekani, được coi là Bill Gates của Ấn Độ, sẽ không thành công nếu chỉ vận hành Project Aadhaar, với hàng triệu người dân, như cách mà ông đã làm với các khách hàng của công ty cũ InfoSys. SE cần tham gia vào hoàn cảnh. Đây cũng là điều mà Melching thấy từ không gian địa phương ở đây. Những tòa nhà bỏ không, những đường ống nước không sử dụng. Rất nhiều những giữ án như vậy bước tới đây, mang theo một ý tưởng sẵn có để “ban phát”, mà không hề hiểu những người ở đây họ có niềm tin gì, tâm tư ra sao. Từ chương trình giáo dục tại địa phương, khi Melching quan sát thư viện ở đây, hầu hết các tài liệu đều viết bằng tiếng Pháp, trong lúc người dân ở đây dùng phương ngữ Wolof. Tỉ lệ những người biết chữ, biết đọc tại địa phương cũng thấp. Melching đã đề xuất với tổ chức … để đưa chương trình dạy cho những người dân ở đây chính bằng ngôn ngữ Wolof này. Kết quả cải thiện … Đây là cặp nghịch lực thứ hai: chuyên môn (expertise) và học việc (apprenticeship).
Từ việc những người phụ nữ ý thức được giá trị và quyền lợi của bản thân nhờ việc đưa nội dung về họ vào trong lộ trình học, một sự kiện chưa từng có tiền lệ đã diễn ra tại đây. Sau một vụ bạo hành của người chồng với một phụ nữ đang mang thai, một cuộc biểu tình đã diễn ra.
Cặp nghịch lực cuối cùng thử nghiệm (experiment) và theo đuổi (commitment)